آخرین اخبار چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری

حضرت معصومه (س) مظهر یک دختر اجتماعی در معنای دینی و اسلامی

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ آغاز دهه موسوم به کرامت هم‌ز‌مان با سالروز ولادت باسعادت حضرت فاطمه‌معصومه (س) که بارگاه مطهرشان برای ما ایرانیان به اندازه آستان مقدس برادر رئوفشان ملجأ و پناه است، فرصتی دوباره است برای مرور فراز‌هایی از آن حیات بابرکت و فهم اینکه چگونه دختری از بیت امامت، می‌تواند به مقام شفاعت برسد و زیارتی هم‌شأن امام معصوم بیابد؛ موضوعی که در گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر ناصر رفیعی، کارشناس مذهبی و عضو هیئت‌علمی جامعه‌المصطفی‌العالمیه، بررسی کرده‌ایم.

این همه شأن و جایگاه و مقام‌های والایی که برای حضرت معصومه (س) قائل هستیم، از کجا ریشه می‌گیرد؟ آیا صرفا به‌دلیل رابطه دختری با امام است یا دلیلش را باید در جای دیگری جست‌وجو کرد؟

اگرچه اطلاعات چندانی از زندگی حضرت فاطمه‌معصومه (س) دراختیار ما نیست، متن زیارت‌نامه ایشان و برخی روایات، مقام و عظمت این بانوی باکرامت را مشخص می‌کند. اولین ویژگی این بانوی بزرگوار آن است که چهار امام معصوم (ع)، ما را به زیارت ایشان سفارش کرده‌اند؛ امری که درباره دیگر امام‌زادگان بی‌سابقه است و در میان آنها ما صرفا به زیارت حضرت ابالفضل (ع)، حضرت عبدالعظیم (ع) و حضرت علی‌اکبر (ع) سفارش شده‌ایم؛ چنان‌که امام‌صادق (ع) قبل از ولادت فرزندشان، حضرت موسی‌بن‌جعفر (ع)، فرمودند: «دختری از ما در قم به خاک سپرده می‌شود که هرکه او را زیارت کند، بهشت بر وی واجب خواهد شد».

یکی از مستنداتی که اوج عظمت و مقام حضرت فاطمه‌معصومه (س) را بیان می‌کند، زیارت‌نامه‌ای است که امام‌رضا (ع) برای ایشان انشا کرده‌اند و در فرازی از آن آمده است: «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنه فانِ لک عندا... شأناً من الشأن؛‌ای فاطمه! مرا در مورد ورود به بهشت شفاعت کن؛ زیرا در پیشگاه خداوند دارای مقامات و درجات بسیار ارجمندی هستی».

حضرت معصومه (س) را به «بانوی کرامت» می‌شناسیم. حال پرسش این است که راوی و ناقل این کرامات چه کسانی هستند و چطور به ما منتقل شده‌اند؟

عجیب آنکه بیش از چهل سال قبل از ولادت حضرت معصومه (س) و بیش از هفتاد سال قبل از وفاتشان، امام‌صادق (ع) به زیارت آن بانوی کریمه سفارش کرده‌اند. چرا امام‌صادق (ع) درمیان این همه امام‌زاده که نزدیک به چهل فرزند متعلق به موسی‌بن‌جعفر (ع) بوده‌اند، فاطمه‌معصومه (س) را متمایز می‌کنند؟ پس از ایشان نیز حضرت موسی‌بن‌جعفر (ع) و امام‌رضا (ع) و جوادالائمه (ع) درباره آن بانو سخن گفته و تعابیر جالبی را به‌کار برده‌اند. مزار مطهر ایشان از مسلمات و قبری است که مراجع و علما، زائر همیشگی آن بوده‌اند.

از ویژگی‌های مهم حضرت معصومه (س)، کراماتی است که نه از زبان افراد عادی بلکه از زبان علما و مراجع نقل شده است. آن بانوی ارجمند نه‌تنها خود عالمه بودند، بلکه علما هم برای رفع مسائل علمی به محضر ایشان می‌رفتند؛ برای مثال آیت ا... مرعشی‌نجفی همیشه قبل از نماز صبح در حرم کریمه اهل‌بیت (ع) حضور داشت و می‌گفت: «من خیلی از مشکلاتم را به حضرت (س) عرضه می‌کردم و حل می‌شد».

یا آیت‌ا... فاضل می‌گوید: «می‌خواستم کتابی درباره آیه تطهیر بنویسم و شبهه‌های مربوط‌به این آیه را جواب دهم. به همین منظور متوسل به حضرت معصومه (س) شدم و مطالبی به ذهن من آمد که با پنجاه سال مطالعه هم نمی‌توانستم به آن مطالب دست پیدا کنم» و ایشان، نام این کتاب را «چهره درخشان اهل‌بیت (ع) در آیه تطهیر» گذاشت.

مرحوم محدث‌قمی نیز می‌گوید: «از بعضی استادانم شنیدم مرحوم ملاصدرای شیرازی به‌خاطر بعضی مشکلات از شیراز به قم مهاجرت کرد و در قریه کهک اقامت کرد. آن حکیم فرزانه هرگاه مطالب علمی بر او مشکل می‌شد، به زیارت حضرت فاطمه‌معصومه (س) می‌آمد و با توسل به آن بزرگوار، مشکلات علمی بر ایشان حل می‌شد و از آن منبع فیض الهی مشمول عنایت قرار گرفت».

ما امام‌زادگان بسیاری داریم که هیچ‌یک مقام و رفعتی مثل حضرت معصومه (س) ندارند. سر این مقامات چیست؟ آیا صرفا به‌دلیل انتساب به بیت امام‌معصوم (ع) است یا دلیل دیگری دارد؟

مهم‌ترین دلیل این جایگاه، به مقام عبودیت و بندگی آن بانوی کریمه بازمی‌گردد. علاوه‌بر این، حضرت معصومه (س) محدثه یعنی راوی حدیث بودند و در برخی کتاب‌های روایی، احادیثی از حضرت نقل شده است که مقام علمی آن بانوی عظیم‌الشأن را نشان می‌دهد.

حضرت معصومه (س) از لحاظ علمی و حدیثی همچون مادر بزرگوارشان، حضرت زهرای‌مرضیه (س)، عالمه و محدثه بودند و همان‌طور که ایشان با استدلال‌های متین و استوار، حقانیت ولایت حضرت علی (ع) را تبیین کردند، فاطمه‌معصومه (س) نیز پرچم تبیین درباره امامت و ولایت امام‌علی (ع) را برافراشتند و بیشتر روایات و مجموعه احادیث نقل‌شده از ایشان، درباره ولایت و امامت است. احادیث «مَنْ ماتَ عَلی حُبِّ آلِ محمّد ماتَ شَهِیْداً»، «علی و شیعته هم الفائزون یوم القیامه» و «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ...» از حضرت معصومه (س) روایت شده است که تصادفی نیست و ولایت‌پذیری آن بانو را فریاد می‌زند.

درباره عفاف و حجاب کریمه اهل‌بیت (ع) چه نقل‌هایی وجود دارد و رفتار آن بانو چه الگویی پیش چشم ما ترسیم می‌کند؟

از ویژگی‌هایی که در عظمت مقام حضرت فاطمه‌معصومه (س) مؤثر بوده است، رعایت عفاف و حجاب در سیره ایشان است؛ چنان‌که بنا بر تصریحات تاریخی، آن بانو هفده روز در قم ساکن بودند و، چون بستگانی در قم نداشتند، موسی‌بن‌خزرج خانه خود را دراختیار ایشان قرار داده بود، اما هیچ شخصی ننوشته که چهره ایشان دیده شده است؛ این یعنی آن بانو به قدری در رعایت عفاف و حجاب، عامل و اهل احتیاط بودند که شخصی، چهره نورانی‌شان را ندیده است.

حضرت معصومه (س) با همین عفاف و رعایت‌ها به مقاماتی همچون شفاعت دست یافتند، درحالی که این مقام مختص انبیا و اولیاست و در روایت آمده است «همه شیعیان به شفاعت حضرت معصومه (س) وارد بهشت می‌شوند». مقام شفاعت آن حضرت، کم‌نظیر است و تنه به شفاعت امام معصوم (ع) می‌زند.

ایشان با این سیره نشان دادند که عظمت یک زن به عفاف و حجاب او و اثرگذاری‌ای است که می‌تواند در فضای عبودی، اجتماعی و حتی سیاسی داشته باشد؛ چنان‌که کریمه اهل‌بیت (ع) در عین عفاف و حجاب و به تبعیت از ولی و امام زمان خود، از مدینه خارج شدند و به‌سمت ایران مهاجرات کردند و همین هجرت، منشأ اتفاقاتی بی‌بدیل در تاریخ شد. با نگاهی به سیره آن حضرت می‌توان دریافت اگر اسلام بر حجاب و عفاف زن تأکید می‌کند، برای آن است که عظمت او حفظ شود و بازیچه قرار نگیرد.

سالروز ولادت حضرت معصومه (س) سال‌هاست به اسم روز دختر در تقویم نام‌گذاری شده است. به این مناسبت، بگویید نگاه اسلام به نقش و شأن دختران چیست.

اسلام اهمیت ویژه‌ای برای دختران قائل است و در روایات، داشتن فرزند دختر از عوامل سعادت و خوشبختی پدر معرفی شده است. در سیره پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) نیز بار‌ها بر احترام به مقام دختر، محبت و مهرورزی در حق او و برکات داشتنش تأکید شده است، لذا می‌بینیم در جامعه‌ای که داشتن فرزند دختر ننگ بود و عرب جاهلی، فرزندان دختر خود را زنده در گور می‌کرد، پیامبر (ص) دست دخترشان را بوسیدند و خدا این‌طور مقدر کرد که هیچ پسری برای پیامبر (ص) باقی نماند و نسل پیامبر (ص) از طریق دخترشان که قرآن از ایشان به کوثر (خیر کثیر) یاد می‌کند، ادامه بیابد و یازده امام از نسل دختر پیامبر (ص)، سکان هدایت عالم را در دست بگیرند و ذریه ایشان که با نام سادات شناخته می‌شوند، در سراسر عالم گسترده شوند.

آنها که می‌خواهند تصویری وارونه از نگاه اسلام به دختر نشان دهند، خوب است به قرآن مراجعه کنند تا ببینند خداوند هم سوره نسا را برای زنان نازل کرده است و هم در آیات حتی درباره دختران مشرکان، ترحم و دلسوزی می‌کند.

سیره کلامی و رفتاری ائمه (ع) نیز از محبت و احترام به دختران حکایت دارد. تعبیر «فدا‌ها ابوها» که حضرت موسی‌بن‌جعفر (ع) خطاب به فاطمه‌معصومه (س) به کار برده‌اند، اوج ابراز محبت و احترام پدر به دختر در اسلام را نشان می‌دهد؛ علاوه‌بر این، از امام‌صادق (ع) نقل شده است: «دختر، حسنه و پسر، نعمت است و خداوند روز قیامت از نعمت‌هایی که داده است، سؤال می‌کند ولی از حسنه سؤال نمی‌کند». این هم جلوه‌ای دیگر از توجه خاص اسلام به فرزند دختر است که نفس دخترداری را عبادت و عمل صالح می‌داند. این ما هستیم که با رفتار صحیح و تربیت دختران عفیف و اثرگذار، می‌توانیم بر این حسنه اضافه کنیم.

آیا می‌توان از سیره حضرت معصومه (س) برای حضور اجتماعی دختران، الگو گرفت و آن را نهادینه کرد؟

حضرت معصومه (س) مظهر یک دختر اجتماعی در معنای دینی و اسلامی هستند. هجرت ایشان از مدینه به قم، با هدف همراهی امام زمانشان، این حضور و اثرگذاری اجتماعی را نشان می‌دهد. نکته مهم آن است که آن بانو درنهایت عفاف و حجاب، نقش اجتماعی آفریدند و تاریخ‌سازی کردند؛ چنان‌که مضجع شریفشان در قم، هادی و مرکز ثقل اتفاقات بزرگ تاریخ شده است. این حضور مؤثر اجتماعی برای دختران و بانوان ما الگویی راهگشا و کاربردی است.